اخبار نادرست و گمراه‌کننده اصطلاحی است که برای اخبار دروغ و یا اطلاعات نادرستی که با هدف فریب مردم (آگاهانه یا ناآگاهانه) در سطح جامعه منتشر می‌شوند، بکار می‌رود. این اطلاعات نادرست بعضا به قدری ماهرانه در میان مردم منتشر می‌شوند که گویا واقعیت دارند و مردم آن را باور کرده و تاثیرات زیادی در رویکرد کلی آنها نسبت به موضوع خواهد داشت. یکی از مهم‌ترین روش‌های مبارزه با رشد انتشار اخبار جعلی، راستی‌آزمایی (فکت چکینگ) آنها به روش‌های گوناگون است اخبار جعلی، از طرق مختلف و با اهداف مختلفی تولید می‌شوند:
اخبار نادرست مرتبط با سیاست
رایج‌ترین اخباری که در میان مردم انتشار می‌یابد، اخبار جعلی سیاسی است. این اخبار به منظور بهتر یا بدتر و یا متفاوت جلوه دادن شرایط برای رسیدن به هدف در نظر گرفته شده تولید می‌شود. به طور مثال در سایت EFT NEWS، خبر جعلی در مورد انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۱۶ انتشار یافت. در این خبر نوشته شد: پاپ فرانسیس جهان را شوکه کرد، وی دونالد ترامپ را برای رئیس جمهوری تایید می‌کند.
انتشار این مقاله، آمار عجیب و غریبی از لایک و بازدید را گرفت. نزدیک به ۹۶۰٫۰۰۰ لایک از طرف مردم آمریکا دریافت کرد. اما آیا این خبر درست بود؟ این خبر یک دروغ بزرگ بود! و جالب تر از آن این بود که همین خبر جعلی بیشترین آمار را در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا گرفته بود.
اخبار نادرست مرتبط با مذهب
بارها در شبکه‌های اجتماعی شاهد آن بودیم که اخبار جعلی مذهبی علیه دین و مذهب افراد در سراسر جهان انتشار یافته است. این اخبار در شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند و معمولا بازدید بالایی را نیز می‌گیرند. هدف از انتشار این اخبار استفاده یا سواستفاده از احساسات مردم نسبت به دین است.
اخبار نادرست مرتبط با افراد مهم یا مشهور
قطعا شما در مورد افراد مشهور خبرهای زیادی را می‌خوانید و یا می‌شنوید. بسیاری از این اخبار جعلی و یا زرد هستند. افرادی هم هستند که یک شایعه و یا یک خبر زرد را در میان مردم منتشر می‌کنند. حتی گاهی این افراد با انتشار همین اخبار جعلی، مشهور و ثروتمند نیز می‌شوند. بنابراین دلیل انتشار اینگونه خبرها می‌تواند اهداف تلافی‌جویانه، کسب شهرت و یا مطرح کردن فرد در میان مردم باشد.
اخبار نادرست در مورد فروش کالا و یا خدمات
به نظر می‌رسد که خوردن قرص‌های یک کمپانی خاص به مدت ۱۲ روز، افراد را به وزن دلخواه می‌رساند. حتما بارها با این دست از آگهی‌ها برخورد کرده‌اید. این نمونه‌ها جهت فروش بیشتر و افزایش درآمد دست به تعریف و تمجید بی‌پایه از محصول یا خدمتی می‌زنند. اما درستی این اخبار در کجا تایید شده است؟ اخباری که فقط با دادن یک شماره پیامک، از شما می‌خواهند تا سفارش دهید و به نتیجه دلخواه خود برسید.
اخبار نادرست مبتنی بر انتشار ترس
در فیسبوک پستی مبنی بر اینکه تعدادی دلقک شیطانی در سراسر جهان در حال گردش هستند، انتشار یافت. این پست در فیسبوک بارها و بارها توسط مردم دیده و به اشتراک گذاشته شد. شاید برخی در آن زمان این پست را شوخی دانستند؛ اما بسیاری از مردم جهان آن را باور کردند. یکی از دلایل نشر چنین اخباری، ایجاد روحیه‌ی ترس و اضطراب برای شنونده است تا راه برای هدف نهایی از این طریق هموار شود.
اخبار نادرست مرتبط با نژادپرستی
در سال ۲۰۱۷، عکسی توسط گروهی ضدمهاجر در دنیای وب منتشر شد. عکسی از یک اتوبوس که پر از زنان محجبه و عصبی بود. اما داخل این اتوبوس زن محجبه‌ای نبود، بلکه با کمی دقت متوجه می‌شوید که کلیه صندلی‌های این اتوبوس خالی هستند. نژادپرستی نیز همچون دین از آن دسته موضوعاتی است که حساسیت‌های ویژه‌ای را به خود جلب می‌کند و بسیاری از این مساله استفاده می‌کنند.
اخبار نادرست مبتنی بر افسانه و نظریه‌های توطئه
افسانه‌ها و اسطوره‌های بسیاری هستند که واقعیت نداشته اما در میان مردم جهان رواج پیدا کرده‌اند. قصه بشقاب پرنده‌ها که ارتش آمریکا از آن خبر دارد؛ اما آن را از مردم جهان پنهان می‌کند یکی از این نمونه‌هاست.
اخبار جعلی بر مبنای شوخی
خبری که اخیرا در میان مردم ایران انتشار یافت، باران بادمجان در شهر بود. آیا واقعا بادمجان باریده بود؟ قطعا نه! این موضوع فقط یک شوخی ساخته شده توسط تعدادی جوان بود و اگر پیگیری نمی‌شد، شاید خیلی‌ها همچنان آن را واقعی می‌پنداشتند.
مبارزه با انواع اخبار جعلی در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی
بات‌های مزاحم
یکی از متداول‌ترین راه‌ها برای پخش «خبر جعلی» استفاده از بات‌ها در شبکه‌های اجتماعی است. این بات‌ها معمولا طوری برنامه‌ریزی می‌شوند که اخبار یا داده‌های یکسان را در سطحی گسترده پخش کنند. بعضی‌هایشان نیز می‌توانند کار‌های دیگری مثل جذب مخاطب، لایک کردن و… انجام دهند. این بات‌ها می‌توانند پیام‌های افراد عادی و حساب‌های واقعی را نیز در سطحی گسترده پخش کنند؛ طوری که یک پیام ساده توسط کاربران زیاد در مدتی کوتاه دیده شود.
شناسایی این بات‌ها و جلوگیری از فعالیت آنها، وقتی با چند بات ساده طرف باشیم، کار دشواری نیست. بات‌ها معمولا ظاهر و کارکرد مشخصی دارند و پیام‌های یکسانی را در شبکه‌ها پخش می‌کنند، اما وقتی تعدادشان از حد مشخصی بالاتر برود و چند دسته پیام مختلف ارائه کنند، شناسایی و بند آوردن‌شان ساده نخواهد بود. فیسبوک اخیرا از یک فناوری «ضد‌بات» رونمایی کرده و توضیحات مختصری هم درباره اینکه چنین فناوری‌ای با استفاده از هوش مصنوعی کار می‌کند، ارائه داده است؛ اما به‌خاطر مسائل امنیتی درباره جزئیات کارکردش اطلاعات زیادی در دسترس نیست.
به‌طور کلی، این سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، با آنالیز کردن رفتار بات‌ها، نوع نوشته‌هایی که پخش می‌کنند و چگونگی کارکردشان در شبکه، نمونه‌های «اسپم» و مزاحم را شناسایی می‌کنند. هوش مصنوعی این قابلیت را دارد که با دریافت نمونه‌های جدید آموزش ببیند و می‌تواند به مرور بات‌های پیچیده را شناسایی کند.
پیدا کردن منبع خبر جعلی
شناسایی اخبار جعلی و بند آوردن مسیر تولید آنها نیز از مسائل دیگری است که هوش مصنوعی می‌تواند جلوی آن را تا حدی بگیرد. از نظر تئوری ماشین شیوه بیان یک نوشته را به‌عنوان پایه درنظر گرفته و هرچیزی که شبیه آن باشد را به‌عنوان خبر یا نوشته جعلی شناسایی می‌کند. اما شیوه بیان یا نوشتن انسان می‌تواند بسیار متفاوت باشد و از نظر ظاهری در طبقه‌بندی هوش مصنوعی جای نگیرد. برای جلوگیری از رخ دادن چنین مشکلی، هوش مصنوعی جزئیات دیگری مثل نشانی سایت و ظاهر آن را نیز بررسی می‌کند. برای بهتر شدن شیوه کارکرد هوش مصنوعی به کمک اپراتور انسانی یا کاربران شبکه‌های اجتماعی نیاز جدی وجود دارد که به‌صورت دستی نمونه‌های خبر جعلی را به هوش مصنوعی نشان بدهد و آن را تقویت کند.
مقابله با اخبار جعلی با بلاکچین
فناوری زنجیره‌ای یا بلاکچین می‌تواند به شفافیت روند پخش اخبار کمک کرده و در نتیجه، جلوی تولید و انتشار اخبار جعلی را بگیرد. در این سیستم، از نظر فنی می‌توان منبع خبر را بررسی کرد و فهمید که هر بخش از خبر از کجا نقل شده است. سیستم بلاکچین می‌تواند به ساخت پلتفرم‌های اجتماعی منجر شود که در آنها امکان سنجش درست یا غلط بودن اخبار وجود دارد.
مبارزه با ویدئو‌های جعلی
ویدیو‌های جعلی یا «دیپ‌فیک» نمونه‌هایی از داده‌های جعلی هستند که می‌توانند تصویر و صدای یک نفر را تقلید کرده و آن را تا حد زیادی شبیه نمونه اصلی بازسازی کنند. فناوری ماشینی می‌تواند این نوع از ویدیو‌ها را با بررسی چهره شخصیت اصلی و آنالیز کردن شیوه رفتار او شناسایی کند. نقطه ضعف این ویدیو‌های جعلی در چشم‌های گوینده وجود دارد، چون جزو بخش‌هایی از صورت گوینده است که معمولا در ویدیو‌های جعلی و اصلی وجود دارد. شیوه متفاوت پلک زدن گوینده در ویدیو‌های جعلی و اندازه غیرعادی مردمک چشم از مواردی است که در شناسایی ویدیو‌های «دیپ‌فیک» به هوش مصنوعی کمک می‌کنند.