شرح ادعا
محسن برهانی در توییتی ادعا کرده است که اصل لزوم اخذ اجازه از شوهر برای خروج از کشور مستند شرعی ندارد.
خلاصه بررسی
در تماس با دفتر مراجع(آیات عظام سیستانی، خامنه‌ای، مکارم) و رجوع به منابع آنلاین مشخص شد:
- در علم فقه برای استنباط احکام، از ادله اربعه شامل قرآن، سنت(روایات)، اجماع و عقل استفاده می‌کنند.
- بر مبنای دو اصل فقهی آیات قرآن و روایات معصومین، سند روشن و مستقیمی برای منع خروج زنان از کشور بدون اجازه شوهر وجود ندارد.
- بر اساس دلیل عقلی، فقهای شیعه برای مسئله خروج زنان از کشور به دلایل «نیاز زنان به اذن شوهر برای خروج از منزل» استناد می‌کنند.
- ادله‌ی فقهی نیاز زنان به اذن شوهر برای خروج از منزل شامل «آیات»، «روایات» و «حق استمتاع شوهر» است.
- برخی دین‌پژوهان به ادله‌ی «نیاز به اذن شوهر برای خروج از منزل» انتقاداتی وارد کرده‌اند از جمله تفسیر متفاوت از آیات و روایات و بررسی مجدد حق استمتاع.
- همه‌ی فقها خروج از منزل را در صورتی که منافی حق استمتاع(کامجویی جنسی) شوهر باشد جایز نمی‌دانند و بر اساس آن مسافرت را منافی حق استمتاع دانسته و بدون اذن شوهر مجاز نمی‌دانند.
- بر این اساس لزوم اخذ اجازه از شوهر برای خروج از کشور مستندات شرعی دارد، اما این مستندات به طور مستقیم و صریح به «خروج از کشور» نپرداخته و با «احکام خروج از منزل» بیان می‌شوند.
ادله فقهی لزوم اخذ اجازه از شوهر برای خروج از منزل
فقهای شیعه برای حکم نیاز زنان به اجازه شوهر برای خروج از منزل از این دلایل فقهی استفاده می‌کنند:
۱-آیات قرآن: (۱)
۱-۱-آیه‌ی ۳۳ أحزاب: «الرجال قوامون علی النسا» که بر قیمومیت مرد بر زن دلالت دارد
۱-۲-آیه ۳۴ نسا: « وَ قَرْنَ في بُيُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولي» که به زنان پیامبر دستور می‌دهد در خانه بمانید و همانند زنان دوران جاهلیت با خودنمایی ظاهر نشوید.
- ۲- روایات معتبر:
۲-۱- روایتی از امام باقر که یکی از حقوق مرد بر گردن زن را بی اذن خارج نشدن از خانه می‌داند. (۲)
- ۲-۲-روایت نقل شده از پیامبر که زنی که بی اذن از خانه خارج شود استحقاق نفقه ندارد تا زمانی که بازگردد. (۳)
- · ۳- حق استمتاع یا کامجویی (۴)
- بر أساس آیه ۲ سوره بقره «نِساؤُکم حَرثٌ لَکم فَأْتوا حَرثَکم اَنّی شِئتم» حق کامجویی مرد از زن در هر زمانی از حقوق اصلی مرد بر زن است. ( ۵)
- · حق شوهر بر زن واجب است و هیچ عمل غیرواجبی بر آن اولویت ندارد. (۶)
منابع:
- خروج زن از منزل و اذن شوهر از منظر فقه امامی‌ه
- الکافی؛ ج۵، ص۵۱۴.
- شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۴۳۹.
- مسالک الأف‌هام، ج۸، ص۳۳۷.
- منهاج، سیستانی، ج۳، ص۱۰۳.
- شهید ثانی ، مسالک الافهام
انتقادات واردشده بر ادله فقهی
- برخی از انتقادات وارد شده بر استدلال‌های فقهی «نیاز زنان به اذن شوهر برای خروج از منزل»:
- بررسی آیات:
- با بررسی ادامه آیه الرجال قوامون علی النسا، از دو عبارت بمافضل الله و بماانفقو می‌توان نتیجه گرفت که ریاست مردان ناشی از فضایل آنان و پرداخت نفقه است و در صورت از دست دادن این دو ریاستی بر زنان ندارند. (۱)
- آیت‌الله جوادی آملی قوامیت را نوعی تکلیف برای مردان می‌داند و نه نوعی حق.(۲)
- در آیه دوم «و قرن فی بیوتکم» این آیه خطاب به همسران پیامبر است برای رعایت عفاف و حجاب است و ارتباطی با مسئله خروج از منزل ندارد..(۳)
- بررسی روایات:
- کلینی در کافی از فضل بن شاذان یکی از فقهای سده اولیه اسلام نقل می‌کند که معنای خروج در روایات، رفتن قهرآمیز است نه بیرون رفتن معمولی و شوهر می‌تواند خروج از خانه همراه با خشم و قهر را منع کند. (۴)
- بررسی حق استمتاع:
- فقها حج مستحب زن را به علت منافات با حق استمتاع، مشروط به اذن شوهر کرده‌اند اما صاحب مدارک(فقیه شیعه)، حج استحبابی زن را فقط در صورتی که مرد امکان استمتاع داشته باشد مشروط به اذن شوهر می‌داند پس در صورتی که مرد امکان استمتاع نداشته باشد (مانند در سفر بودن مرد) چنین حکمی در میان نخواهد بود.(۵)
- قاعده نفی حرج:
- بر اساس قول مشهور یکی از فقها مبتنی بر این اگر مرد بتواند تا ابد زنش را در خانه زندانی کند این بزرگ‌ترین حرج برای زن خواهد بود، می‌توان بر اساس قاعده نفی حرج این حکم را رد کرد. (۶