ایران جزو ۱۰ کشور با بیشترین میزان ارسال مهاجر به خارج از خود قرار ندارد

خلاصه نتیجه بررسی

۱- ایران درسال ۲۰۲۰ رتبه ۵۴ مهاجرت را داشته است و جزو ۱۰ کشور مهاجرفرست دنیا نیست. => درست
۲- از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۸ روند مهاجرتی نخبگان ایران از رتبه ۱۲ به ۱۹ رسیده است. => نیمه‌درست
۳- مهاجرت نخبگان کاهش یافته است و حتی برخی که مهاجرت کرده بودند، بازگشته‌اند. => درست
۴- معاون علمی ریاست جمهوری گفته است که مهاجرت معکوس نخبگان ۳ برابر شده و به ۱۷۰۰ نفر رسیده است. => نادرست
۵- در زمان پهلوی ما ۱۰۰ هزار دانشجو در ایران و ۱۷۰ هزار دانشجو در خارج داشتیم که ۵۷ درصد آن‌ها در آمریکا بودند. => نیمه‌درست

شرح ادعا

کانال تلگرامی همشهری نیوز وابسته به روزنامه همشهری با انتشار کلیپی چندین ادعا را درخصوص مهاجرت نخبگان و مردم مطرح کرده است. گوینده این کلیپ در بخشی از اظهارات خود مدعی شده بود که ایران جزو ۱۰ کشور با بیشترین میزان ارسال مهاجر به دیگر کشورها نیست.

نتیجه بررسی

ادعاهای همشهری‌نیوز

همشهری نیوز در فیلم خود چند ادعا را مطرح می‌کند:

• ایران در سال ۲۰۲۰ در رتبه ۵۴ مهاجرت قرار داشت و لذا جزو ۱۰ کشور مهاجرفرست دنیا نیست.
• ایران از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۸ روند کاهشی مهاجرت نخبگان را داشته و از رتبه ۱۲ به رتبه ۱۹ رسیده است.
• مهاجرت نخبگان کاهش یافته است و حتی برخی که مهاجرت کرده بودند، بازگشته‌اند.
• طبق اظهارات معاون علمی ریاست جمهوری مهاجرت معکوس نخبگان ۳ برابر شده و به ۱۷۰۰ نفر رسیده است.
• در زمان پهلوی ۱۷۰،۰۰۰دانشجو در ایران و ۱۰۰،۰۰۰دانشجو در خارج کشور تحصیل می‌کردند که از این تعداد ۵۷ درصد آن‌ها در آمریکا بودند.

در ادامه هرکدام از این ۵ ادعا را در یک اسلاید بررسی می‌کنیم.

فکت‌یار پیش از این، گزارشی از آمار مهاجرت دانشجویان ایرانی تهیه کرده است که می‌توانید مطالعه کنید.

ادعای اول: ایران در سال ۲۰۲۰ در رتبه ۵۴ مهاجرت قرار داشت و لذا جزو ۱۰ کشور مهاجرفرست دنیا نیست.

براساس داده‌های جمع‌آوری شده درسال ۲۰۲۰ که درسایت world population review منتشره شده است، رتبه ایران از لحاظ مهاجر فرستی رتبه ۵۴ و از لحاظ مهاجرپذیری رتبه ۲۳ را دارد.

این آمار در رصدخانه مهاجرت ایران (اولین نهاد پژوهشی کشور در زمین تحلیل داده‌های مهاجرتی که ذیل پژوهشکده سیاسیت‌گذاری دانشگاه شریف و با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تاسیس شده است)، نیز ذکر شده است.

ادعای دوم: ایران از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۸ روند کاهشی مهاجرت نخبگان را داشته و از رتبه ۱۲ به رتبه ۱۹ رسیده است.

بر اساس گزارش سال ۱۳۹۹ سالنامه مهاجرتی ایران، نمودار دانشجوفرستی ایران از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷ به‌شکل زیر است:

بر این اساس روند دانشجو فرستی ایران از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ (بجز سال ۲۰۱۲) رو به بهبود بوده است. در این سالنامه آماری از سال ۲۰۱۸ یافت نشد.

براین اساس به دلایل زیر:

• سال ۲۰۱۲ بر خلاف این روند بوده است.
• آماری از سال ۲۰۱۸ پیدا نشد.
• به‌فرض صحت ادعای همشهری نیوز مبنی‌بر رتبه ۱۹ ایران در سال ۲۰۱۸، این امر نشان خواهد داد که بین سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ نیز روند مهاجرت افزایشی بوده است. (چون در سال ۲۰۱۷ ما رتبه ۲۰ را داشتیم.)

این گزاره نیمه‌درست طبقه‌بندی می‌شود.

ادعای سوم: مهاجرت نخبگان کاهش یافته است و حتی برخی که مهاجرت کرده بودند، بازگشته‌اند.

در این خصوص رصدخانه مهاجرت ایران در گزارش خود اذعان داشته است که به‌طور دقیق اطلاعی از متخصصینی که به کشور بازگشته‌اند ندارد؛ اما از ابتدای سال ۹۳ معاونت علمی ریاست جمهوری طرح همکاری با متخصصان ایرانی غیرمقیم را با هدف تسهیل در بازگشت نخبگان ایجاد کرد. بر اساس پایگاه آماری به‌دست آمده از این طرح تا مرداد ۱۴۰۱ بیش از ۸ هزار متخصص ایرانی از تسهیلات این طرح استفاده کرده و نزدیک به ۵/۲ هزار نفر نیز بازگشته‌اند که آمار آن در جدول زیر آمده است:

بر اساس این آمار بازگشت نخبگان مهاجرت‌کرده افزایش یافته؛ اما چون درخصوص کاهش یا افزایش میزان مهاجرت تمامی نخبگان اطلاعاتی در دسترس نبود نمی‌توان این گزاره را به‌طورقطع راستی‌آزمایی کرد.

ادعای چهارم: طبق اظهارات معاون علمی ریاست جمهوری مهاجرت معکوس نخبگان ۳ برابر شده و به ۱۷۰۰ نفر رسیده است.

با بررسی فکت‌یار از پایگاه اطلاع‌رسانی دولت مشخص شد که روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی ریاست جمهوری، در تاریخ ۱۴۰۱/۱۲/۱۳ مدعی شده بود که ۱۷۰۰ نفر از نخبگان خارج از کشور تنها درخواست بازگشت به کشور را داده‌اند و این به معنی برگشتن آن‌ها نیست.

بنابراین این گزاره نیز نادرست است.

ادعای پنجم: در زمان پهلوی ۱۷۰،۰۰۰ دانشجو در ایران و ۱۰۰،۰۰۰ دانشجو در خارج کشور تحصیل می‌کردند که از این تعداد ۵۷ درصد آن‌ها در آمریکا بودند.

اظهار نظرهای مختلفی درخصوص تعداد دانشجویان در زمان پهلوی وجود دارد؛ اما کمینه و بیشینه این رقم را بین ۱۵۰ تا ۱۷۰هزار نفر عنوان کرده‌اند. همچنین طبق مقاله دنیای اقتصاد ایران در سال تحصیلی ۵۶-۵۷ نزدیک به ۱۰۰هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور تحصیل می‌کردند که از این تعداد ۳۶ هزار نفر آنها در آمریکا بودند؛ درنتیجه ۳۶ درصد دانشجویان مهاجرت کرده در زمان پهلوی در آمریکا اقامت داشتند.

درنتیجه این گزاره نیز نیمه‌درست ارزیابی می‌شود.

جمع‌بندی

گزاره‌های صحیح بدست آمده بدین صورت است:

• ایران پنجاه‌وچهارمین کشور مهاجر فرست دنیا است و جزو ۱۰ کشور با بیشترین میزان ارسال مهاجر نیست.
• از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۷ (تقریباً از سال ۹۱ تا ۹۶ هجری شمسی) روند مهاجرت دانشجویان کاهشی بوده است.
• درسال‌های اخیر روند تعداد نخبگان بازگشته به کشور افزایش یافته است اما به‌دلیل نبود اطلاعات درخصوص تعداد نخبگان مهاجرت کرده نمی‌توان گفت که روند مهاجرت نخبگان افزایشی بوده است یا کاهشی.
• روح‌الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی ریاست جمهوری اعلام داشته است که «تقاضای نخبگان برای بازگشت» ۳برابر قبل شده است.
• در زمان پهلوی بین ۱۵۰ تا ۱۷۰هزار دانشجو در داخل و ۱۰۰هزار دانشجو در خارج از کشور تحصیل می‌کردند.