بررسی اثر فیلترینگ اینترنت بر تعامل کاربران با رسانه‌های خبری

فیلترینگ رسانه‌های اجتماعی و اعمال محدودیت‌های اینترنتی که به شکل جدی از تاریخ ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ در ایران کلید خورد، این روزها تاثیرگسترده‌ای بر عملکرد اصناف و بخش‌های مختلف اقتصادی داشته است؛ به شکلی که نظام صنفی رایانه‌ای تهران نیز در نامه‌ای به ریاست جمهوری خواستار توقف محدودسازی ابزارها و رسانه‌های اجتماعی شده است؛ اما سوال اصلی این گزارش آماری که فکت‌یار قصد پاسخدهی به آن را دارد این است که فیلترینگ تا چه اندازه بر تعاملات کاربران با رسانه‌های خبری داخلی و خارجی تاثیر گذاشته است؟ آیا فیلترینگ منجر به کاهش تعاملات کاربران با این رسانه‌ها شده است یا برعکس؟

با دست‌یابی به داده‌های آماری اینستاگرام صفحات ده رسانه فارسی‌زبان از تاریخ ۱۰ شهریور ماه 1401 تا ۱۸ مهرماه 1401 (حدود بیست روز قبل و بعد از محدودیت سراسری اینترنت در ایران) میزان کل تعاملات (Total Interaction)، نرخ تعاملات (Interaction Rate) و مخاطبان (Followers) این صفحات در این دو بازه تحلیل و بررسی شده است. به منظور یکسان‌سازی داده‌ها و حل مشکل افزایش تعاملات یک صفحه به دلیل تعداد بیشتر پست‌های روزانه، با تقسیم تعداد کل تعاملات بر تعداد پست‌های منتشرشده توسط این رسانه‌ها، متوسط تعاملات به ازای هر پست در هر رسانه‌ محاسبه و نمودار آن به نمایش گذاشته شده است.

بر اساس جدول بالا، بیشترین متوسط تعاملات هر پست در بازه ۱۰ شهریور تا ۳۰ شهریور (حدود بیست روز قبل از شروع محدودیت اینترنت) مربوط به رسانه‌های زیر می‌باشد:

1. منوتو با متوسط تعاملات هر پست معادل ۸۶،۳۶۳
2. ایران اینترنشنال با متوسط تعاملات هر پست معادل ۸۱،۷۰۱
3. بی‌بی‌سی فارسی با متوسط تعاملاتا هر پست معادل ۵۸،۷۴۵

همچنین کمترین متوسط تعاملات هر پست در باطه زمانی ۱۰ شهریور تا ۳۰ شهریور (حدود بیست روز قبل از شروع محدودیت اینترنت) مربوط به صفحات زیر می‌باشد:

1. دویچه‌وله فارسی با متوسط تعاملات هر پست معادل ۵،۷۱۷
2. ایران وایر با متوسط تعاملات هر پست معادل ۳،۳۰۹
3. خبرگزاری ابرنا با متوسط تعاملات هر پست معادل ۲،۹۴۰

بیشترین متوسط تعاملات هر پست در بازه ۳۰ شهریور تا ۱۸ مهر ۱۴۰۱ (حدود بیست روز بعد از شروع محدودیت اینترنت) مربوط به صفحات زیر می‌باشد:

1. ایران اینترنشنال با متوسط تعاملات هر پست معادل ۱۲۲،۴۶۶
2. منوتو با متوسط تعاملات هر پست معادل ۱۰۶،۲۸۵
3. بی‌بی‌سی فارسی با متوسط تعاملاتا هر پست معادل ۸۸،۴۹۶

و کمترین متوسط تعاملات هر پست در بازه ۳۰ شهریور تا ۱۸ مهر ۱۴۰۱ (حدود بیست روز بعد از شروع محدودیت اینترنت) مربوط به صفحات زیر می‌باشد:

1. ایران‌ وایر با متوسط تعاملاتا هر پست معادل ۹،۵۹۳
2. خبرگزاری ایسنا با متوسط تعاملات هر پست معادل ۷،۸۰۲
3. خبرگزاری ایرنا با متوسط تعاملات هر پست معادل ۴،۳۰۴

این نمودار همچنین بیانگر این است که متوسط تعاملات هر پست همه رسانه‌‌ها در بازه بعد از فیلترینگ نسبت به قبل از فیلترینگ به‌جز خبرگزاری فارس افزایش پیدا کرده است.

داده‌های فوق نشان‌ می‌دهد که بیشترین افزایش در نرخ تعامل رسانه‌ها در قبل و بعد از فیلترینگ مربوط به رسانه ایران‌وایز می‌باشد که نرخ تعامل آن از ۱.۲۶٪ (قبل از نقطه فیلترینگ) به ۲.۸۲٪ (بعد از فیلترینگ) رسیده است.

این نمودار همچنین بیانگر این است که نرخ تعال همه رسانه‌ها به‌جز خبرگزاری فارس افزایش پیدا کرده است.

بر اساس جدول بالا، بیشترین متوسط لایک‌های هر پست در بازه ۱۰ شهریور تا ۳۰ شهریور (حدود بیست روز قبل از شروع محدودیت اینترنت) مربوط به رسانه‌های زیر می‌باشد:

1. منوتو با متوسط تعاملات هر پست معادل ۸۳،۸۴۱
2. ایران اینترنشنال با متوسط تعاملات هر پست معادل ۷۷،۵۸۲
3. بی‌بی‌سی فارسی با متوسط تعاملات هر پست معادل ۵۶،۳۷۳

همچنین کمترین متوسط لایک‌های هر پست در باطه زمانی ۱۰ شهریور تا ۳۰ شهریور (حدود بیست روز قبل از شروع محدودیت اینترنت) مربوط به صفحات زیر می‌باشد:

1. دویچه‌وله فارسی با متوسط تعاملات هر پست معادل ۵،۴۹۴
2. ایران وایر با متوسط تعاملات هر پست معادل ۳،۲۱۰
3. خبرگزاری ابرنا با متوسط تعاملات هر پست معادل ۲،۷۲۲

بیشترین متوسط لایک‌های هر پست در بازه ۳۰ شهریور تا ۱۸ مهر ۱۴۰۱ (حدود بیست روز بعد از شروع محدودیت اینترنت) مربوط به صفحات زیر می‌باشد:

1. ایران اینترنشنال با متوسط تعاملات هر پست معادل ۱۱۸،۵۸۸
2. منوتو با متوسط تعاملات هر پست معادل ۱۰۴،۰۵۶
3. بی‌بی‌سی فارسی با متوسط تعاملاتا هر پست معادل ۸۵،۹۶۹

و کمترین متوسط لایک‌های هر پست در بازه ۳۰ شهریور تا ۱۸ مهر ۱۴۰۱ (حدود بیست روز بعد از شروع محدودیت اینترنت) مربوط به صفحات زیر می‌باشد:

1. ایران‌ وایر با متوسط تعاملاتا هر پست معادل ۹،۳۸۶
2. خبرگزاری ایسنا با متوسط تعاملات هر پست معادل ۷،۳۹۰
3. خبرگزاری ایرنا با متوسط تعاملات هر پست معادل ۳،۸۳۳

این نمودار همچنین بیانگراین موضوع است که متوسط لایک‌های هر پست همه رسانه‌ها به ‌جز خبرگزاری فارس افزایش یافته است.

نمودار فوق نشان میدهد که بیشترین افزایش فالوئر در بازه ۲۰ روز قبل از فیلترینگ مربوط به ایران اینترنشنال، بی‌بی‌سی فارسی و منوتو می‌باشد و بعد از اعمال فیلترینگ میزان رشد فالوئر در همه رسانه‌های خارجی به‌جز بی‌بی‌سی فارسی افزایش یافته است.

نتایج حاصل از بررسی عملکرد صفحه اینستاگرام ایران‌اینترنشال، ۲۰ روز قبل و بعد فیلترینگ نشان‌ می‌دهد که:

نتایج حاصل از بررسی عملکرد صفحه اینستاگرام بی‌بی‌سی فارسی، ۲۰ روز قبل و بعد فیلترینگ نشان‌ می‌دهد که:

نتایج حاصل از بررسی عملکرد صفحه اینستاگرام منوتو، ۲۰ روز قبل و بعد فیلترینگ نشان‌ می‌دهد که:

نتایج حاصل از بررسی عملکرد صفحه اینستاگرام خبرگزاری فارس، ۲۰ روز قبل و بعد فیلترینگ نشان‌ می‌دهد که:

نتیجه‌گیری

• با توجه به این‌که در بازه زمانی بعد از اعمال فیلترینگ متوسط تعداد تعاملات و لايک‌های پست‌ها برای تمام رسانه‌ای خبری فارسی‌زبان خارج از کشور نسبت به دوره مشابه قبل از آن افزایش داشته است، به‌نظر می‌رسد که فیلترینگ اینستاگرام تاثیر چندانی بر دسترسی کاربران به آن‌ها نداشته است.
• قطعا قسمتی از این افزایش مربوط به افزایش نرخ تعامل کاربران است. اما همان‌طور که در جدول زیر مشخص است، در خصوص ٣ رسانه اصلی، درصد افزایش متوسط تعداد لایک‌های هر پست از درصد افزایش نرخ تعامل همواره بیشتر بوده است.

رسانه	رشد لایک	رشد نرخ تعامل
منوتو	٢۴%	١۵%
ایران‌اینترنشنال	۵۳٪	۳۰٪
بی‌بی‌سی	۵۳٪	۵۰٪

• ممکن است تصور شود که نرخ دسترسی کاربران داخل کشور به‌شدت کاهش یافته و افزایش متوسط تعداد لایک‌های هر پست مربوط به کاربران خارج از ایران است. اولا میزان افزایش متوسط لایک‌های این ٣ رسانه‌ به حدی زیاد است که نسبت‌دادن تمام آن به کاربران خارج از کشور را غیرمنطقی می‌سازد. ثانیا عدم تغییر محسوس درخصوص تعاملات کاربران با پست‌های خبرگزاری فارس نیز شاهد دیگری بر عدم کاهش سطح دسترسی مخاطبین داخل کشور است. ثالثا رشد فزاینده تعداد فالوئرهای این صفحات نیز درحدی است که احتمال خارج‌نشین بودن تمام آن‌ها را رد می‌کند.

• درخصوص رشد فزاینده تعداد فالوئرهای این ٣ رسانه دو فرضیه می‌توان مطرح کرد: ١) وقایع سیاسی منجر به افزایش علاقه کاربران به مسائل سیاسی شده، و ٢) دسترسی به فیلترشکن برای سایر نیازمندیهای کاربران باعث مواجهه آن‌ها با این صفحات و فالو کردن آن‌ها شده است. نتایج پژوهش زیر موید فرضیه دوم است.

Hobbs, W. R., & Roberts, M. E. (2018). How sudden censorship can increase access to information. American Political Science Review, 112(3), 621-63

• به‌طور خلاصه به‌نظر می‌رسد فیلترینگ نه‌تنها باعث کاهش سطح دسترسی مردم به رسانه‌های خارج از کشور نشده است، بلکه نرخ تمایل مردم به آن‌ها را نیز بیشتر کرده است.
• فکت‌یار ضمن درک اهمیت و احترام به موضوع امنیت ملی، امیدوار است نتایج این پژوهش و موارد مشابه درنهایت منجر به تجدیدنظر مسئولین محترم کشور در‌خصوص قطع اینترنت در مواقع بحرانی بشود.

منابع

وب‌سایت CrowdTangle

• خبرگزاری فارس ادعا کرده‌است که طلبه‌ها به دنبال کار دولتی هستند و امام جماعت شدن اولویت آخرشان است؛ مرکز پژوهش‌ها نیز اعلام کرده‌است حدود ۵۳ درصد مساجد امام جماعت ندارد
• بیش از ۹۰ درصد نیروگاه‌های تولید برق ایران گاز مصرف می‌کنند، در حالی که میانگین جهانی کمتر ۲۵ درصد است