گزاره مورد بررسی گمراه‌کننده است؛ زیرا جزئیات مهمی را حذف کرده یا مطلب را خارج از زمینه اصلی روایت کرده است.
صرف‌نظر از مبنای تشخیص اخبار نادرست، گزارش تحلیلی فارس دارای خطاهای روش‌شناسانه است. اولا در شمارش تعداد کل اخبار، اخبار یکسان منتشرشده توسط یک خبرگزاری در پلتفرم‌های مختلف و نیز اخبار مشترک بین خبرگزاری‌ها، به‌جای یک‌بار چندبار شمرده شده‌اند. ثانیا، این خطاها در شمارش اخبار نادرست نیز تکرار شده است. بنابراین، هر چند ادعای فارس در مورد مجموع تعداد دفعات بازنشر کل اخبار توسط خبرگزاری‌های مذکور درست است، اما طبق برآوردهای فکت‌یار تعداد کل اخبار «منحصربهفرد»، و به‌طبع آن اخبار نادرست، حداقل ۵۰درصد کمتر از ادعای فارس است.
مستندات و جزئیات راستی‌آزمایی
خبرگزاری فارس در گزارشی ادعا کرده که در بازه 25 روز (23 شهریور تا 16 مهر 1401)، 5 خبرگزاری بی‌بی‌سی فارسی، ایران اینترنشنال، منوتو، رادیو فردا و صدای آمریکای فارسی مجموعا ۳۵.۵۶۵ خبر، که ۱۷.۳۱۲ خبر از آن‌ها خلاف واقع بوده است، درباره حوادث اخیر ایران منتشر کرده‌اند.
بررسی‌های فکت‌یار نشان می‌دهد که این ادعای فارس گمراه‌کننده است و دارای خطای روش‌شناسانه در شمارش تعداد اخبار است.
۱- اخبار یکسان منتشر شده توسط یک خبرگزاری در پلتفرم‌های مختلف به‌جای یک بار به تعداد پلتفرم‌ها شمرده شده است.
واضح است که هر خبرگزاری یک خبر مشخص را در پلتفرم‌های مختلف خبرگزاری منتشر می‌کند. برای مثال خبرگزاری بی‌بی‌سی خبری با محتوای یکسان را در سه پلتفرم اینستاگرام، توییتر و تلگرام منتشر کرده است (تصاویر زیر):
از این دست اخبار تکراری منتشرشده در پلتفرم‌های مختلف یک خبرگزاری، برای ۴ خبرگزاری دیگر هم به تعداد زیاد وجود داشته است. به‌عبارت دیگر، اخبار تکراری منتشر شده در پلتفرم‌های مختلف هر خبرگزاری، در این شمارش حذف نشده و چندبار شمرده شده است.
۲- در شمارش اخبار، به اشتراک بعضی اخبار بین خبرگزاری‌های مختلف توجه نشده است.
نکته دیگری که باعث خطا در گزارش فارس می‌شود این است که بعضی اخبار با محتوای مشترک توسط چند خبرگزاری متفاوت منتشر شده‌اند؛ اما در گزارش فارس به اشتراک آن‌ها توجه نشده است و هرکدام از آن‌ها چندبار شمرده شده‌اند. برای مثال خبر فوت سارینا اسماعیل‌زاده با محتوای مشترک در چهار خبرگزاری زیر پوشش داده شده است (تصاویر زیر):
این خطا در مورد بسیاری از اخبار مشترک دیگر هم صادق است. در بررسی فارس اخبار مشترک بین خبرگزاری‌ها چند بار شمرده شده است؛ و این عمل باعث ایجاد خطا در عدد گزارش شده برای مجموع کل اخبار منتشر شده (35 هزار خبر) می‌شود. در واقع این عدد، عدد مربوط به اخبار منحصر به‌فرد نیست.
۳- برآورد فکت‌یار از حد بالای تعداد کل اخبار منحصربهفرد
تیم دیتاساینس فکت‌یار با استفاده از سایت CrowdTangle دادگان مربوط به تعداد پست‌های اینستاگرامی این 5 رسانه خبری در بازه 23 شهریور تا 16 مهر 1401 را جمع‌آوری کرد. نمودار تعداد پست‌های هر صفحه برای این 5 خبرگزاری در بازه 23 شهریور تا 16 مهر 1401 بر اساس این دادگان در ادامه نشان داده شده است. بر این اساس، این 5 رسانه طی این 25 روز، در مجموع ۱۱.۶۳۴ پست در صفحه اینستاگرام‌شان منتشر کرده‌اند.
اکنون با مبنا قراردادن تعداد پست‌های اینستاگرام و نیز تفاوت بین تعداد پست‌های توئیتر و تلگرام براساس گزارش فارس، و درنظرگرفتن فرضیات سهل‌انگارانه زیر، اقدام به برآورد حد بالای تعداد کل اخبار منحصربهفرد می‌کنیم:
فرضیات:
- هیچ‌یک از پست‌های اینستاگرامی یک خبرگزاری دارای محتوای یکسان نیست.
- تنها ۲۰درصد از پست‌های اینستاگرام بین خبرگزاری‌ها مشترک است.
- علاوه بر پست‌های اینستاگرامی، هر خبرگزاری ۶۰درصد بیشتر از پست‌های اینستاگرامی در تلگرام محتوای منحصربهفرد منتشر کرده است.
- تنها ۲۰درصد پست‌های تلگرامی غیرمشترک با اینستاگرام بین خبرگزاری‌ها مشترک است.
- علاوه بر پست‌های اینستاگرامی و تلگرامی، هر خبرگزاری ۵۰درصد بیشتر از پست‌های اینستاگرامی و تلگرامی در توئیتر محتوای منحصربهفرد منتشر کرده است.
- تنها ۲۰درصد پست‌های توئیتری غیرمشترک با اینستاگرام و تلگرام بین خبرگزاری‌ها مشترک است.
| مبنا و فرضیات | تعداد محتوا | |
| ۱ | مجموع پست‌های اینستاگرامی منهای۲۰درصد مشترک بین خبرگزاری‌ها | ۹،۳۰۸ |
| ۲ | تلگرام: ۶۰درصد اینستا منهای ۲۰درصد مشترک | ۴،۴۶۸ |
| ۳ | توئیتر: ۵۰درصد اینستا منهای ۲۰درصد مشترک | ۳،۷۲۴ |
| حد بالای مجموع تعداد محتوای منحصربهفرد | ۱۷،۵۰۰ |
۴- اشتباهی که در مورد شمارش تعداد کل اخبار رخ داده است، مجددا در شمارش اخبار دروغ هم تکرار شده است.
همانطور که در شمارش تعداد کل اخبار، به محتوای یکسان پلتفرم‌های هر خبرگزاری و اخبار مشترک بین خبرگزاری‌های مختلف توجه نشده است، این اشتباه قطعا در شمارش اخبار نادرست نیز تکرار شده است. به‌عبارت دیگر، اگر خبری نادرست بوده باشد، این خبر به تعداد انتشار آن در پلتفرم‌های مختلف و خبرگزاری‌های متفاوت، چندین بار شمرده شده است.
بنابراین فکت‌یار با در نظر گرفتن همه جوانب، این خبر را گمراه‌کننده می‌داند.
به نظر من اگر فردی یک دروغ را ۵ بار تکرار کند یا در ۵ جا بگوید ۵ بار دروغ گفته است